Naishadha-charita [sanskrit]
by K.K. Handiqui | 1965 | 29,064 words
The Sanskrit edition of the Naishadha-charita referencing the English translation and grammatical analysis. The Naishadha-charita is one of the mahakavyas (great epic poems) and deals with the famous story Of Nala and Damayanti, as found in the Mahabharata.
Chapter 5
yÄvadÄgamayate'tha narendrÄnsa svayaṃvaramahÄya mahÄ«ndraá¸� |
tÄvadeva ṛṣirindradidá¹›ká¹£urnÄradastridaÅ›adhÄma jagÄma || 1 ||
[Analyze grammar]
nÄtra citramanu taá¹� prayayau yatparvataá¸� sa khalu tasya sapaká¹£aá¸� |
nÄradastu jagato gururuccairvismayÄya gaganaá¹� vilalaá¹…ghe || 2 ||
[Analyze grammar]
gacchatÄ pathi vinaiva vimÄnaá¹� vyoma tena muninÄ vijagÄhe |
sÄdhane hi niyamo'nyajanÄnÄá¹� yoginÄá¹� tu tapasÄkhilasiddhiá¸� || 3 ||
[Analyze grammar]
khaṇá¸itendrabhavanÄdyabhimÄnÄllaá¹…ghate sma munireá¹£a vimÄnÄn |
arthito'pyatithitÄmanumene naiva tatpatibhiraá¹…ghrivinamraiá¸� || 4 ||
[Analyze grammar]
tasya tÄpanabhiyÄ tapanaá¸� svaá¹� tÄvadeva samakocayadarciá¸� |
yÄvadeva divasena Å›aśīva drÄgatapyata na tanmahasaiva || 5 ||
[Analyze grammar]
paryabhÅ«ddinamaṇirdvijarÄjaá¹� yatkarairahaha tena tadÄ tam |
paryabhÅ«tkhalu karairdvijarÄjaá¸� karma kaá¸� svaká¹›tamatra na bhuá¹…kte || 6 ||
[Analyze grammar]
viá¹£á¹araá¹� taá¹akuÅ›Älibhiradbhiá¸� pÄdyamardhyamatha kaccharuhÄbhiá¸� |
padmavá¹›ndamadhubhirmadhuparkaá¹� svargasindhuraditÄtithaye'smai || 7 ||
[Analyze grammar]
sa vyatÄ«tya viyadantaragÄdhaá¹� nÄkanÄyakaniketanamÄpa |
saṃpratÄ«rya bhavasindhumanÄdiá¹� brahma Å›armabharacÄru yatÄ«va || 8 ||
[Analyze grammar]
arcanÄbhirucitoccatarÄbhiÅ›cÄru taá¹� sadaká¹›tÄtithimindraá¸� |
yÄvadarhakaraṇaá¹� kila sÄdhoá¸� pratyavÄyadhutaye na guṇÄya || 9 ||
[Analyze grammar]
nÄmadheyasamatÄsakhamadreradribhinmunimathÄdriyata drÄk |
parvato'pi labhatÄá¹� kathamarcÄá¹� na dvijaá¸� savibudhaprabhulambhÄ« || 10 ||
[Analyze grammar]
tadbhujÄdativitÄ«rṇasaparyÄddyudrumÄnapi viveda munÄ«ndraá¸� |
svaḥsahasthitisuÅ›iká¹£itayÄ tÄndÄnapÄramitayaiva vadÄnyÄt || 11 ||
[Analyze grammar]
mudritÄnyajanasaṃkathanaá¸� sannÄradaá¹� balaripuá¸� samavÄdÄ«t |
Äkaraá¸� svaparabhÅ«rikathÄnÄá¹� prÄyaÅ›o hi suhá¹›doá¸� sahavÄsaá¸� || 12 ||
[Analyze grammar]
taá¹� kathÄnukathanaprasá¹›tÄyÄá¹� dÅ«ramÄlapanakautukitÄyÄm |
bhÅ«bhá¹›tÄá¹� ciramanÄgatihetuá¹� jñÄtumicchuravadacchatamanyuá¸� || 13 ||
[Analyze grammar]
prÄgiva prasuvate ná¹›pavaṃśÄḥ kiá¹� nu saṃprati na vÄ«rakarÄ«rÄn |
ye parapraharaṇaiá¸� pariṇÄme viká¹£atÄá¸� ká¹£ititale nipatanti || 14 ||
[Analyze grammar]
pÄrthivaá¹� hi nijamÄjiá¹£u vÄ«rÄ dÅ«ramÅ«rdhvagamanasya virodhi |
gauravÄdvapurapÄsya bhajante matká¹›tÄmatithigauravaá¹›ddhim || 15 ||
[Analyze grammar]
sÄbhiÅ›Äpamiva nÄtithayaste mÄá¹� yadadya bhagavannupayanti |
tena na Å›riyamimÄá¹� bahu manye svodaraikabhá¹›tikÄá¹›yakadaryÄm || 16 ||
[Analyze grammar]
pÅ«rvapuṇyavibhavavyayalabdhÄá¸� Å›rÄ«bharÄ vipada eva vimṛṣá¹Äḥ |
pÄtrapÄṇikamalÄrpaṇamÄsÄá¹� tÄsu Å›Äntikavidhirvidhidṛṣá¹aá¸� || 17 ||
[Analyze grammar]
tadvimá¹›jya mama saṃśayaÅ›ilpi sphÄ«tamatra viá¹£Äye sahasÄgham |
bhÅ«yatÄá¹� bhagavataá¸� Å›rutisÄrairadyavÄgbhiraghamará¹£aṇaá¹›gbhiá¸� || 18 ||
[Analyze grammar]
ityudÄ«rya maghavÄ vinayardhiá¹� vardhayannavahitatvabhareṇa |
caká¹£uá¹£Äṃ daÅ›aÅ›atÄ«manimeá¹£Äṃ tasthivÄnmunimukhe praṇidhÄya || 19 ||
[Analyze grammar]
vÄ«ká¹£ya tasya vinaye paripÄkaá¹� pÄkaÅ›Äsanapadaá¹� spṛśato'pi |
nÄradaá¸� pramadagadgadayoktyÄ vismitaá¸� smitapuraḥsaramÅ«ce || 20 ||
[Analyze grammar]
bhiká¹£itÄ Å›atamakhÄ« suká¹›taá¹� yattatpariÅ›ramavidaá¸� svavibhÅ«tau |
tatphale yadi paraá¹� tava helÄ kleÅ›alabdhamadhikÄdaradaá¹� tu || 21 ||
[Analyze grammar]
saṃpadastavagirÄmapi dÅ«rÄ yanna nÄma vinayaá¹� vinayante |
Å›raddadhÄti ka iveha na sÄká¹£ÄdÄha cedanubhavaá¸� paramÄptaá¸� || 22 ||
[Analyze grammar]
Å›rÄ«bharÄnatithisÄtkaravÄṇi svopabhogaparatÄ na hiteti |
paÅ›yato bahirivÄntarapÄ«yaá¹� dṛṣá¹isṛṣá¹iradhikÄ tava kÄpi || 23 ||
[Analyze grammar]
Äá¸� svabhÄvamadhurairanubhÄvaistÄvakairatitarÄá¹� taralÄá¸� smaá¸� |
dyÄá¹� praÅ›Ädhi galitÄvadhikÄlaá¹� sÄdhu sÄdhu vijayasva biá¸Äujaá¸� || 24 ||
[Analyze grammar]
²õ²¹á¹ƒk³ó²â²¹±¹¾±°ìá¹£a³Ù²¹³Ù²¹²Ô³Ü²õ°ù²¹±¹²¹»å²¹²õ°ù³Ü°ìá¹£Äl¾±³ÙÄå°ì³ó¾±±ô²¹²Ô¾±ÂáÄå²µ³ó²¹±ô²¹²µ³óÅ«²ÔÄå³¾ |
yattvihÄnupagamaá¸� śṛṇu rÄjñÄá¹� tajjagadyuvamudaá¹� tamudantam || 25 ||
[Analyze grammar]
sÄ bhuvaá¸� kimapi ratnamanarghaá¹� bhūṣaṇaá¹� jayati tatra kumÄrÄ« |
bhÄ«mabhÅ«patanayÄ damayantÄ« nÄma yÄ madanaÅ›astramamogham || 26 ||
[Analyze grammar]
saṃprati pratimuhÅ«rtamapÅ«rvÄ kÄpi yauvanajavena bhavantÄ« |
ÄÅ›ikhaá¹� suká¹›tasÄrabhá¹›te sÄ kvÄpi yÅ«ni bhajate kila bhÄvam || 27 ||
[Analyze grammar]
kathyate na katamaá¸� sa iti tvaá¹� mÄá¹� vivaká¹£urasi kiá¹� caladoá¹£á¹haá¸� |
ardhavartmani ruṇatsi na pá¹›cchÄá¹� nirgameṇa na pariÅ›ramayainÄm || 28 ||
[Analyze grammar]
yatpathÄvadhiraṇuá¸� paramaá¸� sÄ yogidhÄ«rapi na paÅ›yati yasmÄt |
bÄlayÄ nijamanaḥparamÄṇau hrÄ«darīśayaharÄ«ká¹›tamenam || 29 ||
[Analyze grammar]
sÄ Å›arasya kusumasya Å›aravyaá¹� sÅ«citÄ virahavÄcibhiraá¹…gaiá¸� |
tÄtacittamapi dhÄturadhatta svasvayaṃvaramahÄya sahÄyam || 30 ||
[Analyze grammar]
manmathÄya yadathÄdita rÄjñÄá¹� hÅ«tidÅ«tyavidhaye vidhirÄjñÄm |
tena tatparavaÅ›Äá¸� pá¹›thivīśaá¸� saṃgaraá¹� garamivÄkalayanti || 31 ||
[Analyze grammar]
yeá¹£u yeá¹£u sarasÄ damayantÄ« bhūṣaṇeá¹£u yadivÄpi guṇeá¹£u |
tatra tatra kalayÄpi viÅ›eá¹£o yaá¸� sa hi ká¹£itibhá¹›tÄá¹� puruá¹£Ärthaá¸� || 32 ||
[Analyze grammar]
Å›aiÅ›avavyayadinÄvadhi tasyÄ yauvanodayini rÄjasamÄje |
ÄdarÄdaharahaá¸� kusumeá¹£orullalÄsa má¹›gayÄbhiniveÅ›aá¸� || 33 ||
[Analyze grammar]
ityamÄ« vasumatÄ«á¹� kamitÄraá¸� sÄdarastvadatithÄ«bhavituá¹� na |
bhÄ«mabhÅ«surabhuvorabhilÄá¹£e dÅ«ramantaramaho ná¹›patÄ«nÄm || 34 ||
[Analyze grammar]
tena jÄgradadhá¹›tirdivamÄgÄá¹� saṃkhyasaukhyamanusartumanu tvÄm |
yanmá¹›dhaá¹� ká¹£itibhá¹›tÄá¹� na viloke tannimagnamanasÄá¹� bhuvi loke || 35 ||
[Analyze grammar]
veda yadyapi na ko'pi bhavanta� hanta hantrakaruṇa� viruṇaddhi |
pá¹›cchyase tadapi yena vivekaproñchanÄya viá¹£aye rasasekaá¸� || 36 ||
[Analyze grammar]
evamuktavati devaṛṣīndre drÄgabhedi maghavÄnanamudrÄ |
uttarottaraÅ›ubho hi vibhÅ«nÄá¹� ko'pi mañjulatamaá¸� kramavÄdaá¸� || 37 ||
[Analyze grammar]
kÄnuje mama nije danujÄrau jÄá¹…rati svaÅ›araṇe raṇacarcÄ |
yadbhujÄá¹…kamupadhÄya jayÄá¹…kaá¹� Å›armaṇÄ� svapimi vÄ«taviÅ›aá¹…kaá¸� || 38 ||
[Analyze grammar]
viÅ›varÅ«pakalanÄdupapannaá¹� tasya jaiminimunitvamudÄ«ye |
vigrahaá¹� makhabhujÄmasahiṣṇurvyarthatÄá¹� madaÅ›aniá¹� sa ninÄya || 39 ||
[Analyze grammar]
Ä«dṛśÄni munaye vinayÄbdhistasthivÄnsa vacanÄnyupahá¹›tya |
prÄṃśuniḥśvasitapṛṣá¹hacarÄ« vÄgnÄradasya niriyÄya nirojÄá¸� || 40 ||
[Analyze grammar]
svÄrasÄtalabhavÄhavaÅ›aá¹…kÄ« nirvṛṇomi na vasanvasumatyÄm |
dyÄá¹� gatasya há¹›di me durudarkaá¸� ká¹£mÄtaladvayabhaá¹Äjivitarkaá¸� || 41 ||
[Analyze grammar]
vÄ«ká¹£itastvamasi mÄmatha gantuá¹� tanmanuá¹£yajagate'numanuá¹£va |
kiá¹� bhuvaá¸� parivá¹›á¸hÄ na vivoá¸huá¹� tatra tÄmupagatÄ vivadante || 42 ||
[Analyze grammar]
ityudīrya sa yayau munirurvī� svarpati� pratinivartya balena |
vÄrito'pyanujagÄma sayatnaá¹� taá¹� kiyantyapi padÄnyaparÄṇi || 43 ||
[Analyze grammar]
parvatena paripÄ«ya gabhÄ«raá¹� nÄradÄ«yamuditaá¹� pratinede |
svasya kaścidapi parvatapakṣacchedini svayamadarśi na pakṣa� || 44 ||
[Analyze grammar]
pÄṇaye balariporatha bhaimīśītakomalakaragrahamarham |
bheá¹£ajaá¹� ciracitÄÅ›anivÄsavyÄpadÄmupadideÅ›a ratīśaá¸� || 45 ||
[Analyze grammar]
nÄkalokabhiá¹£Äjoá¸� suá¹£amÄ yÄ puá¹£pacÄpamapi cumbati saiva |
vedmi tÄdá¹›gabhiá¹£ajyadasau taddvÄrasaṃkramitavaidyakavidyaá¸� || 46 ||
[Analyze grammar]
mÄnuṣīmanusaratyatha patyau kharvabhÄvamavalambya maghonÄ« |
khaṇá¸itaá¹� nijamasÅ«cayaduccairmÄnamÄnanasaroruhanatyÄ || 47 ||
[Analyze grammar]
yo maghoni divamuccaramÄṇe rambhayÄ malinimÄlamalambhi |
varṇa eva sa khalÅ«jjvalamasyÄá¸� Å›ÄntamÄntaramabhÄá¹£ata bhaá¹…gyÄ || 48 ||
[Analyze grammar]
jÄ«vitena ká¹›tamapsarasÄá¹� tatprÄṇamuktiriha yuktimatÄ« naá¸� |
ityanaká¹£aramavÄci ghá¹›tÄcyÄ dÄ«rghaniḥśvasitanirgamitena || 49 ||
[Analyze grammar]
sÄdhu naá¸� patanamevamitaá¸� syÄdityabhaṇyata tilottamayÄpi |
cÄmarasya patanena karÄgjÄttadvilolanacaladbhujanÄlÄt || 50 ||
[Analyze grammar]
menakÄ manasi tÄpamudÄ«taá¹� yatpidhitsurakarodavahitthÄm |
tatsphuá¹aá¹� nijahá¹›daá¸� puá¹apÄke paá¹…kaliptimasá¹›jadbahirutthÄm || 51 ||
[Analyze grammar]
urvaśī guṇavaśīká¹›taviÅ›vÄ tatká¹£aṇastimitabhÄvanibhena |
Å›²¹°ì°ù²¹²õ²¹³Ü³óá¹›d²¹²õ²¹³¾Äå±è²¹²Ô²¹²õÄ«³¾²¹²õ³Ù²¹³¾²ú³ó²¹°ìÄå°ù²â²¹³¾²¹±è³Üá¹£a»å±¹²¹±è³Üá¹£a¾±±¹²¹ || 52 ||
[Analyze grammar]
kÄpi kÄmapi babhÄṇa bubhutsuá¹� śṛṇvati tridaÅ›abhartari kiṃcit |
eá¹£a kaÅ›yapasutÄmabhigantÄ paÅ›ya kaÅ›yapasutaá¸� Å›atamanyuá¸� || 53 ||
[Analyze grammar]
ÄlimÄtmasubhagatvasagarvÄ kÄpi śṛṇvati maghoni babhÄá¹£e |
vÄ«ká¹£aṇe'pi saghṛṇÄsi nṛṇÄá¹� kiá¹� yÄsi na tvamapi sÄá¹›thaguṇena || 54 ||
[Analyze grammar]
anvayurdyutipayaá¸� pitá¹›nÄthÄstaá¹� mudÄtha haritÄá¹� kamitÄraá¸� |
vartma kará¹£atu puraá¸� paramekastadgatÄnugatiko na mahÄrghaá¸� || 55 ||
[Analyze grammar]
preá¹£itÄá¸� pá¹›thagatho damayantyai cittacauryacaturÄ nijadÅ«tyaá¸� |
tadguruá¹� prati ca tairupahÄrÄá¸� saṃkhyasaukhyakapaá¹ena nigÅ«á¸hÄá¸� || 56 ||
[Analyze grammar]
citramatra vibudhairapi yattaiá¸� svarvihÄya bata bhÅ«ranusasre |
dyaurna kÄcidathavÄsti nirÅ«á¸hÄ saiva sÄ calati yatra hi cittam || 57 ||
[Analyze grammar]
śīghralaá¹…ghitapathairatha vÄhairlambhitÄ bhuvamamÄ« surasÄrÄá¸� |
vakritonnamitakaṃdharabandhÄá¸� Å›uÅ›ruvurdhvanitamadhvani dÅ«ram || 58 ||
[Analyze grammar]
ki� ghanasya jaladherathavaiva� naiva saṃśayitumapyalabhanta |
syandana� paramadūramapaśyanniḥsvanaśrutisahopanata� te || 59 ||
[Analyze grammar]
sÅ«taviśṛamadakautukibhÄvaá¹� bhÄvabodhacaturaá¹� turagÄṇÄm |
tatra netrajanuá¹£aá¸� phalamete naiá¹£adhaá¹� bubudhire vibudhendrÄá¸� || 60 ||
[Analyze grammar]
vÄ«ká¹£ya tasya varuṇastaruṇatvaá¹� yadbabhÄra nibiá¸aá¹� jaá¸abhÅ«yam |
naucitÄ« jalapateá¸� kimu sÄsya prÄjyavismayarasastimitasya || 61 ||
[Analyze grammar]
rÅ«pamasya vinirÅ«pya tathÄtimlÄnimÄpa ravivaṃśavataṃsaá¸� |
kÄ«rtyate yadadhunÄpi sa devaá¸� kÄla eva sakalena janena || 62 ||
[Analyze grammar]
yaá¹� babhÄra dahanaá¸� khalu tÄpaá¹� rÅ«padheyabharamasya vimṛśya |
tatra bhÅ«danalatÄ janikartrÄ« mÄ tadapyanalataiva tu hetuá¸� || 63 ||
[Analyze grammar]
kÄmanÄ«yakamadhaá¸� ká¹›takÄmaá¹� kÄmamaká¹£ibhiraveká¹£ya tadÄ«yam |
kauśika� svamakhila� paripaśyanmanyate sma khalu kauśikameva || 64 ||
[Analyze grammar]
rÄmaṇīyakaguṇÄdvayavÄdaá¹� mÅ«rtamutthitamamuá¹� paribhÄvya |
vismayÄya há¹›dayÄni viterustena teá¹£u na surÄá¸� prababhÅ«vaá¸� || 65 ||
[Analyze grammar]
praiyarÅ«pakaviÅ›eá¹£aniveÅ›aiá¸� saṃvadadbhiramarÄá¸� Å›rutapÅ«rvaiá¸� |
eṣa eva sa nala� kimitīda� mandamandamitaretaramūcu� || 66 ||
[Analyze grammar]
teá¹£u tadvidhavadhÅ«varaṇÄrhaá¹� bhūṣaṇaá¹� sa samayaá¸� sa rathÄdhvÄ |
tasya kuṇá¸inapuraá¹� pratisarpanbhÅ«patervyavasitÄni Å›aÅ›aṃsuá¸� || 67 ||
[Analyze grammar]
dharmarÄjasalileÅ›ahutÄÅ›aiá¸� prÄṇatÄá¹� Å›ritamamuá¹� jagatastaiá¸� |
prÄpya hṛṣá¹acalavistá¹›tatÄpaiÅ›cetasÄ nibhá¹›tametadacinti || 68 ||
[Analyze grammar]
naiva naá¸� priyatamobhayathÄsau yadyamuá¹� na vṛṇute vṛṇute vÄ |
ekato hi dhigamÅ«maguṇajñÄmanyataá¸� kathamadaḥpratilambhaá¸� || 69 ||
[Analyze grammar]
mÄá¹� variá¹£yati tadÄ yadi matto veda neyamiyadasya mahattvam |
Ä«dṛśÄ� ca kathamÄkalayitrÄ« madviÅ›eá¹£amaparÄnná¹›paputrÄ« || 70 ||
[Analyze grammar]
naiá¹£adhe bata vá¹›te damayantyÄ vrÄ«á¸ito nahi bahirbhavitÄsmi |
svÄá¹� gá¹›he'pi vanitÄá¹� kathamÄsyaá¹� hrÄ«nimÄ«li khalu darÅ›ayitÄhe || 71 ||
[Analyze grammar]
ityavetya manasÄtmavidheyaá¹� kiṃcana trivibudhÄ« bubudhe na |
nÄkanÄyakamapÄsya tamekaá¹� sÄ sma paÅ›yati parasparamÄsyam || 72 ||
[Analyze grammar]
kiá¹� vidheyamadhuneti vimugdhaá¹� svÄnugÄnanamaveká¹£ya á¹›bhuká¹£Äḥ |
Å›aṃsati sma kapaá¹e paá¹uruccairvañcanaá¹� samabhilaá¹£ya nalasya || 73 ||
[Analyze grammar]
sarvataá¸� kuÅ›alavÄnasi kaccittvaá¹� sa naiá¹£adha iti pratibhÄ naá¸� |
svÄsanÄrdhasuhá¹›dastvayi rekhÄá¹� vÄ«rasenaná¹›pateriva vidmaá¸� || 74 ||
[Analyze grammar]
kva prayÄsyasi naletyalamuktvÄ yÄtrayÄtra Å›ubhayÄjani yannaá¸� |
tattayaiva phalasatvarayÄ tvaá¹� nÄdhvano'rdhano'rdhamidamÄgamitaá¸� kim || 75 ||
[Analyze grammar]
eá¹£a naiá¹£Ädha sa daṇá¸abhá¹›deá¹£a jvÄlajÄlajaá¹ilaá¸� sa hutÄÅ›aá¸� |
yÄdasÄá¹� sa patireá¹£a ca Å›eá¹£aá¹� Å›ÄsitÄramadhigaccha surÄṇÄm || 76 ||
[Analyze grammar]
arthino vayamamÄ« samupemastvÄá¹� naleti phalitÄrthamavehi |
adhvanaá¸� ká¹£aṇamapÄsya ca khedaá¹� kurmahe bhavati kÄryanivedam || 77 ||
[Analyze grammar]
Ä«dṛśīṃ giramudÄ«rya biá¸aujÄ joá¹£amÄsa na viÅ›iá¹£ya babhÄá¹£e |
nÄtra citramabhidhÄkuÅ›alatve Å›aiÅ›avÄvadhigururgururasya || 78 ||
[Analyze grammar]
arthinÄmahṛṣitÄkhilalomÄ svaá¹� ná¹›paá¸� sphuá¹akadambakadambam |
arcanÄrthamiva taccaraṇÄnÄá¹� sa praṇÄmakaraṇÄdupaninye || 79 ||
[Analyze grammar]
durlabhaá¹� digadhipaiá¸� kimamÄ«bhistÄdṛśaá¹� kathamaho madadhÄ«nam |
Ä«dṛśaá¹� manasiká¹›tya virodhaá¹� naiá¹£adhena samaÅ›Äyi cirÄya || 80 ||
[Analyze grammar]
jÄ«vitÄvadhi vanÄ«yakamÄtrairyÄcyamÄnamakhilaiá¸� sulabhaá¹� yat |
arthine parivá¹›á¸hÄya surÄṇÄṃ kiá¹� vitÄ«rya parituá¹£yatu cetaá¸� || 81 ||
[Analyze grammar]
bhÄ«majÄ ca há¹›di me paramÄste jÄ«vitÄdapi dhanÄdapi gurvÄ« |
na svameva mama sÄá¹›hati yasyÄá¸� á¹£oá¸aśīmapi kalÄá¹� kila norvÄ« || 82 ||
[Analyze grammar]
mÄ«yatÄá¹� kathamabhÄ«psitameá¹£Äṃ dÄ«yatÄá¹� kathamayÄcitameva |
taá¹� dhigastu kalayannapi vÄñchÄmarthivÄgavasaraá¹� sahate yaá¸� || 83 ||
[Analyze grammar]
prÄpitena caá¹ukÄkuviá¸ambaá¹� lambhitena bahuyÄcanalajjÄm |
arthinÄ yadaghamarjati dÄtÄ tanna lumpati vilambya dadÄnaá¸� || 84 ||
[Analyze grammar]
yatpradeyamupanÄ«ya vadÄnyairdÄ«yate salilamarthijanÄya |
²õÄå°ù³Ù³ó²¹²Ô´Ç°ì³Ù¾±±¹¾±±è³ó²¹±ô²¹³Ù±¹²¹±¹¾±Å›²¹á¹…kÄå³Ù°ùÄå²õ²¹³¾Å«°ù³¦³¦³ó²¹»å²¹±è²¹³¾á¹›t²â³Ü³¦¾±°ì¾±³Ù²õÄå || 85 ||
[Analyze grammar]
arthine na tṛṇavaddhanamÄtraá¹� kiá¹� tu jÄ«vanamapi pratipÄdyam |
evamÄha kuÅ›avajjaladÄpÄ« dravyadÄnavidhiruktividagdhaá¸� || 86 ||
[Analyze grammar]
paá¹…kasaṃkaravigarhitamarhaá¹� na Å›riyaá¸� kamalamÄÅ›rayaṇÄya |
arthipÄṇikamalaá¹� vimalaá¹� tadvÄsaveÅ›ma vidadhÄ«ta sudhÄ«stat || 87 ||
[Analyze grammar]
yÄcamÄnajanamÄnasavá¹›tteá¸� pÅ«raṇÄya bata janma na yasya |
tena bhÅ«miratibhÄravatÄ«yaá¹� na drumairna giribhirna samudraiá¸� || 88 ||
[Analyze grammar]
mÄ dhanÄni ká¹›paṇaá¸� khalu jÄ«vaṃstṛṣṇayÄrpayatu jÄtu parasmai |
tatra caiá¹£a kurute mama citraṃyattu nÄrpayati tÄni má¹›to'pi || 89 ||
[Analyze grammar]
mÄmamÄ«bhiriha yÄcitavadbhirdÄtá¹›jÄtamavamatya jagatyÄm |
yadyaśo mayi niveśitametanniṣkrayo'stu katamastu tadīya� || 90 ||
[Analyze grammar]
loka eá¹£a paralokamupetÄ hÄ vihÄya nidhane dhanamekaá¸� |
ityamu� khalu tadasya ninīṣatyarthibandhurudayaddayacitta� || 91 ||
[Analyze grammar]
dÄnapÄtramadhamarṇamihaikagrÄhi koá¹iguṇitaá¹� divi dÄyi |
sÄdhureti suká¹›tairyadi kartuá¹� pÄralaukikakusÄ«damasÄ«dat || 92 ||
[Analyze grammar]
evamÄdi sa vicintya muhÅ«rtaá¹� tÄnavocata patirniá¹£adhÄnÄm |
arthidurlabhamavÄpya sahará¹£ÄnyÄcyamÄnamukhamullasitaÅ›ri || 93 ||
[Analyze grammar]
nÄsti janyajanakavyatibhedaá¸� satyamannajanito janadehaá¸� |
vÄ«ká¹£ya vaá¸� khalu tanÅ«mamá¹›tÄdaá¹� dṛṅnimajjanamupaiti sudhÄyÄm || 94 ||
[Analyze grammar]
mattapaá¸� kva na tanu kva phalaá¹� vÄ yÅ«yamÄ«ká¹£aṇapathaá¹� vrajatheti |
Ä«dṛśaá¹� pariṇamanti punarnaá¸� pÅ«rvapÅ«ruá¹£atapÄṃsi jayanti || 95 ||
[Analyze grammar]
pratyatiá¹£á¹hipadimÄá¹� khalu devÄ«á¹� karma sarvasahanavratajanma |
yÅ«yamapyahaha pÅ«janamasyÄ yannijaiá¸� sá¹›jatha pÄdapayojaiá¸� || 96 ||
[Analyze grammar]
jÄ«vitÄvadhi kimapyadhikaá¹� vÄ yanmanīṣitamito naraá¸imbhÄt |
tena vaścaraṇamarcatu so'ya� brūta vastu punarastu kimīdṛk || 97 ||
[Analyze grammar]
evamuktavati vītaviśaṅke vīrasenatanaye vinayena |
vakrabhÄvaviá¹£amÄmatha Å›akraá¸� kÄryakaitavagururgiramÅ«ce || 98 ||
[Analyze grammar]
pÄṇipÄ«á¸anamahaá¹� damayantyÄá¸� kÄmayemahi mahÄ«mihikÄṃśo |
dūtyamatra kuru na� smarabhīti� nirjitasmara cirasya nirasya || 99 ||
[Analyze grammar]
Äsate Å›atamadhiká¹£iti bhÅ«pÄstoyarÄÅ›irasi te khalu kÅ«pÄá¸� |
kiá¹� grahÄ divi na jÄá¹…rati te te bhÄskarasya katamastulayÄste || 10 ||
[Analyze grammar]
viÅ›vadṛśvanayanÄ vayameva tvadguṇÄmbudhimagÄdhamavemaá¸� |
tvÄmihaivamaniveÅ›ya rahasye nirvá¹›tiá¹� nahi labhemahi sarve || 101 ||
[Analyze grammar]
Å›uddhavaṃśajanito'pi guṇasya sthÄnatÄmanubhavannapi Å›akraá¸� |
ká¹£iprarenamá¹›jumÄÅ›u sapaká¹£aá¹� sÄyakaá¹� dhanurivÄjani vakraá¸� || 102 ||
[Analyze grammar]
tena tena vacasaiva maghonaá¸� sa sma veda kapaá¹aá¹� paá¹uruccaiá¸� |
ÄcarattaducitÄmatha vÄṇīmÄrjavaá¹� hi kuá¹ileá¹£u na nÄ«tiá¸� || 103 ||
[Analyze grammar]
seyamuccataratÄ duritÄnÄmanyajanmani mayaiva ká¹›tÄnÄm |
yuá¹£madÄ«yamapi yÄ mahimÄnaá¹� jetumicchati kathÄpathapÄram || 104 ||
[Analyze grammar]
vittha cittamakhilasya na kuryÄá¹� dhuryakÄryaparipanthi tu maunam |
hrÄ«rgirÄstu varamastu punarmÄ svÄ«ká¹›taiva paravÄgaparÄstÄ || 105 ||
[Analyze grammar]
yanmatau vimaladarpaṇikÄyÄá¹� saṃmukhasthamakhilaá¹� khalu tattvam |
te'pi kiá¹� vitarathedṛśamÄjñÄá¹� yÄ na yasya sadṛśÄ� vitarÄ«tum || 106 ||
[Analyze grammar]
yÄmi yÄmiha varÄ«tumaho taddÅ«tatÄá¹� nu karavÄṇi kathaá¹� vaá¸� |
Ä«dṛśÄṃ na mahatÄá¹� bata jÄtÄ vañcane mama tṛṇasya ghṛṇÄpi || 107 ||
[Analyze grammar]
udbhramÄmi virahÄtkhalu yasyÄ mohamemi ca muhÅ«rtamahaá¹� yaá¸� |
brÅ«ta vaá¸� prabhavitÄsmi rahasyaá¹� raká¹£ituá¹� sa kathamÄ«dá¹›gavasthaá¸� || 108 ||
[Analyze grammar]
yÄá¹� manorathamayÄ«á¹� há¹›di ká¹›tvÄ yaá¸� Å›vasimyatha kathaá¹� sa tadagre |
bhÄvaguptimavilambitumīśe durjayÄ hi viá¹£ayÄ viduá¹£Äpi || 109 ||
[Analyze grammar]
yÄmikÄnanupamá¹›dya ca mÄdá¹›k tÄá¹� nirÄ«ká¹£itumapi ká¹£amate kaá¸� |
raká¹£ilaká¹£ajayacaṇá¸acaritre puṃsi viÅ›vasiti kutra kumÄrÄ« || 110 ||
[Analyze grammar]
ÄdadhÄ«ci kila dÄtá¹›ká¹›tÄrghaá¹� prÄṇamÄtrapaṇasÄ«ma yaÅ›o yat |
Ädade kathamahaá¹� priyayÄ tat prÄṇataá¸� Å›ataguṇena paṇena || 111 ||
[Analyze grammar]
arthanÄ mayi bhavadbhirivÄsye kartumarhati mayÄpi bhavatsu |
bhÄ«majÄá¹›thaparayÄcanacÄá¹au yÅ«yameva guravaá¸� karaṇīyÄá¸� || 112 ||
[Analyze grammar]
arthitÄá¸� prathamato damayantÄ«á¹� yÅ«yamanvahamupÄsya mayÄ yat |
hrÄ«rna cedvyatiyatÄmapi tadvaá¸� sÄ mamÄpi sutarÄá¹� na tadastu || 113 ||
[Analyze grammar]
kuṇá¸inendrasutayÄ kila pÅ«rvaá¹� mÄá¹� varÄ«tumurarÄ«ká¹›tamÄste |
vrÄ«á¸ameá¹£yati paraá¹� mayi dṛṣá¹e svÄ«kariá¹£yati na sÄ khalu yuá¹£mÄn || 114 ||
[Analyze grammar]
tatprasīdata nidhatta na kheda� dūtyamatyasadṛśa� hi mamedam |
hÄsyataiva sulabhÄ na tu sÄdhyaá¹� tadvidhitsubhiranaupayikena || 115 ||
[Analyze grammar]
Ä«dṛśÄni gaditÄni tadÄnÄ«mÄkalayya sa nalasya balÄriá¸� |
Å›aṃsati sma kimapi smayamÄnaá¸� svÄnugÄnanavilokanalolaá¸� || 116 ||
[Analyze grammar]
nÄbhyadhÄyi ná¹›pate bhavatedaá¹� rohiṇīramaṇavaṃśabhuvaiva |
lajjate na rasanÄ tava vÄmyÄdarthiá¹£u svayamurÄ«ká¹›takÄmyÄ || 117 ||
[Analyze grammar]
bhaá¹…guraá¹� na vitathaá¹� na kathaá¹� vÄ jÄ«valokamavalokayasÄ«mam |
yena dharmayaÅ›asÄ« parihÄtuá¹� dhÄ«raho calati dhÄ«ra tavÄpi || 118 ||
[Analyze grammar]
kaá¸� kule'jani jaganmukuá¹e vaá¸� prÄrthakepsitamapÅ«ri na yena |
indurÄdirajaniá¹£á¹a kalaá¹…kÄ« kaá¹£á¹amatra sa bhavÄnapi mÄ bhÅ«t || 119 ||
[Analyze grammar]
yÄpadṛṣá¹irapi yÄ mukhamudrÄ yÄcamÄnamanu yÄ ca na tuá¹£á¹iá¸� |
tvÄdṛśasya sakalaá¸� sa kalaá¹…kaá¸� śītabhÄsi Å›aÅ›akaá¸� paramaá¹…kaá¸� || 120 ||
[Analyze grammar]
nÄká¹£arÄṇi paá¹hatÄ kimapÄá¹hi prasmá¹›taá¸� kimathavÄ paá¹hito'pi |
itthamarthicayasaṃśayadolÄkhelanaá¹� khalu cakÄra nakÄraá¸� || 121 ||
[Analyze grammar]
abravīttamanala� kva naleda� labdhamujjhasi yaśa� śaśikalpam |
kalpavá¹›ká¹£apatimarthinamitthaá¹� nÄpa ko'pi Å›atamanyumihÄnyaá¸� || 122 ||
[Analyze grammar]
na vyahanyata kadÄpi mudaá¹� yaá¸� svaḥsadÄmupanayannabhilÄá¹£aá¸� |
tatpade tvadabhiá¹£ekaká¹›tÄá¹� naá¸� sa tyajatvasamatÄmadamadya || 123 ||
[Analyze grammar]
abravÄ«datha yamastamahṛṣá¹aá¹� vÄ«rasenakuladÄ«pa tamastvÄm |
yatkimapyabhibubhūṣati tatki� candravaṃśavasate� sadṛśa� te || 124 ||
[Analyze grammar]
rohaṇaá¸� kimapi yaá¸� kaá¹hinÄnÄá¹� kÄmadhenurapi yÄ paÅ›ureva |
nainayorapi vá¹›thÄbhavadarthÄ« hÄ vidhitsurasi vatsa kimetat || 125 ||
[Analyze grammar]
yÄcitaÅ›cirayati kva nu dhÄ«raá¸� prÄṇane ká¹£aṇamapi pratibhÅ«á¸� kaá¸� |
Å›aṃsati dvinayanÄ« dá¹›á¸hanidrÄá¹� drÄá¹…nimeá¹£amiá¹£aghÅ«rṇanapÅ«rṇÄ� || 126 ||
[Analyze grammar]
abhrapuá¹£pamapi ditsati śītaá¹� sÄá¹›thinÄ vimukhatÄ yadabhÄji |
stokakasya khalu cañcupuá¹ena mlÄnirullasati taddhanasaá¹…ghe || 127 ||
[Analyze grammar]
Å«civÄnucitamaká¹£aramenaá¹� pÄÅ›apÄṇirapi pÄṇimudasya |
kÄ«rtireva bhavatÄá¹� priyadÄrÄ dÄnanÄ«rajharamauktikahÄrÄ || 128 ||
[Analyze grammar]
carma varma kila yasya na bhedya� yasya vajramayamasthi ca tau cet |
sthÄyinÄviha na karṇadadhÄ«cÄ« tanna dharmamavadhÄ«raya dhÄ«ra || 129 ||
[Analyze grammar]
adyayÄvadapi yena nibaddhau na prabhÅ« vicalituá¹� balivindhyau |
ÄsthitÄvitathatÄguṇapÄÅ›astvÄdṛśÄ� sa viduá¹£Ä� durapÄsaá¸� || 130 ||
[Analyze grammar]
preyasÄ« jitasudhÄṃśumukhaÅ›rÄ«ryÄ na muñcati digantagatÄpi |
bhaá¹…gisaá¹…gamakuraá¹…gadá¹›garthe kaá¸� kadarthayati tÄmapi kÄ«rtim || 131 ||
[Analyze grammar]
yÄnvaraá¹� prati pare'rthayitÄraste'pi yaá¹� vayamaho sa punastvam |
naiva naá¸� khalu manorathamÄtraá¹� Å›ura pÅ«raya diÅ›o'pi yaÅ›obhiá¸� || 132 ||
[Analyze grammar]
arthinÄá¹� tvayi gateá¹£u sureá¹£u mlÄnadÄnajanijoruyaÅ›aḥśrÄ«á¸� |
adya pÄṇá¸u gaganaá¹� suraÅ›ÄkhÄ« kevalena kusumena vidhattÄm || 133 ||
[Analyze grammar]
pravasate bharatÄrjunavainyavatsmá¹›tidhá¹›to'pi nala tvamabhīṣá¹adaá¸� |
svagamanÄphalatÄá¹� yadi Å›aá¹…kase tadaphalaá¹� nikhilaá¹� khalu maá¹…galam || 134 ||
[Analyze grammar]
iá¹£á¹aá¹� na prati te pratiÅ›rutirabhÅ«dyÄdya svarÄhlÄdinÄ« dharmÄrthÄ sá¹›ja tÄá¹� Å›rutipratibhaá¹Ä«ká¹›tyÄnvitÄkhyÄpadÄm |
tvatkÄ«rtiá¸� punatÄ« punastribhuvanaá¹� Å›ubhrÄdvayÄdeÅ›anÄddravyÄṇÄṃ Å›itipÄ«talohitaharinnÄmÄnvayaá¹� lumpatu || 135 ||
[Analyze grammar]
yaá¹� prÄsÅ«ta sahasrapÄdudabhavatpÄdena khajaá¸� kathaá¹� sa cchÄyÄtanayaá¸� sutaá¸� kila pituá¸� sÄdṛśyamanvicchati |
etasyottaramadya naá¸� samajani tvattejasÄá¹� laá¹…ghane sÄhasrairapi paá¹…guraá¹…ghribhirabhivyaktÄ«bhavanbhÄnumÄn || 136 ||
[Analyze grammar]
ityÄkarṇya ká¹£itīśastridaÅ›apariá¹£adastÄ giraÅ›cÄá¹ugarbhÄ vaidarbhÄ«kÄmuko'pi prasabhavinihitaá¹� dÅ«tyabhÄraá¹� babhÄra |
aá¹…gÄ«kÄraá¹� gate'sminnamaraparivá¹›á¸haá¸� saṃbhá¹›tÄnandamÅ«ce bhÅ«yÄdantardhisiddheranuvihitabhavaccittatÄ yatra tatra || 137 ||
[Analyze grammar]
Å›rÄ«hará¹£aá¹� kavirÄjarÄjimukuá¹ÄlaṃkÄrahÄ«raá¸� sutaá¹� Å›rÄ«hÄ«raá¸� suá¹£uve jitendriyacayaá¹� mÄmalladevÄ« ca yam |
tasya Å›rÄ«vijayapraÅ›astiracanÄtÄtasya navye mahÄkÄvye cÄruṇi naiá¹£adhÄ«yacarite sargo'gamatpañcamaá¸� || 138 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Naishadha-charita [Sanskrit] Chapter 5
Naisadhacarita of Sriharsa (An old and Rare Book)
by K.K. Handiqui (1965)
Sanskrit Text With English Translation; Includes notes, vocabulary; appendices and commentary extracts.
Philosophical Reflections in the Naisadhacarita
by Harekrishna Meher (1989)
English (Hardcover)
The Naisadhiyacarita and Literary Community in South Asia
by Deven M. Patel (2016)
English (Hardcover)
Naishadhiya Charitam of Mahakavi Shri Harsha
by Dr. Devarshi Sanadhya Shastri (2013)
Sanskrit Text with Hindi Translation; Set of 2 Volumes ; Krishnadas Sanskrit Series 52; Includes Jivatu Commentary of Mallinath and Candrika Hindi Commentary
Nala and Damayanti
by B.N. Goswamy (2015)
A Great Series of Paintings of An Old Indian Romance; Foreword by Karan Sing.