Essay name: Shringara-manjari Katha (translation and notes)
Author: Kumari Kalpalata K. Munshi
An English translation of the Shringara-manjari Katha by Bhojadeva. This detailed study includes four sections including an introduction the Sanskrit text, an English translation, notes, index of rare words and an index of maxims.
Page 152 of: Shringara-manjari Katha (translation and notes)
152 (of 314)
External source: Shodhganga (Repository of Indian theses)
Download the PDF file of the original publication
शà¥à¤°à¥€à¤à¥‹à¤œà¤¦à¥‡à¤µ विरचितà¤�
( [Å›rÄ«bhojadeva viracitÄ
(] 3)
(4)
३९
पà¥à¤°à¤µà¤¿à¤•ीरà¥à¤£à¤šà¤¿à¤•चकारà¥à¤¤à¤¸à¥à¤µà¤°à¤¾à¤®à¥à¤¬à¥à¤°à¥à¤¹à¤°à¤®à¤£à¥€à¤¯à¤‚ तनà¥à¤®à¤§à¥à¤¯à¤à¤¾à¤—मालोकयनà¥à¤¤à¥€ महां [39
pravikÄ«rṇacikacakÄrtasvarÄmburuharamaṇīyaá¹� tanmadhyabhÄgamÄlokayantÄ« mahÄá¹�] ".... तावतà¥à¤¤à¤¦à¥‡à¤•देशà¥�
नेतà¥à¤°à¤¨à¤¿à¤°à¥à¤®à¤¿à¤¤ विसà¥à¤¤à¤¾à¤°à¤¿à¤•ाशी (सी [³ÙÄå±¹²¹³Ù³Ù²¹»å±ð°ì²¹»å±ðÅ›±ð
netranirmita vistÄrikÄśī (sÄ« ] ?) नाà¤� दीरà¥à¤˜à¥‹à¤·à¥à¤£à¤¨à¤� शà¥à¤µà¤¾à¤¸à¤—à¥à¤²à¤ªà¤¿à¤¤à¤§à¥‚सराधरà¤� कपोलारà¥à¤ªà¤¿à¤¤-
करतलतयोतà¥à¤¸à¤ªà¥à¤ªà¤¿à¤à¤¿à¤°à¥à¤¨à¤– मयूखैरेकशà¥à¤°à¤µà¤£à¤¨à¤¿à¤¹à¤¿à¤¤à¤®à¤£à¤¿à¤à¥‚षणामिà¤� à¤� [nÄá¹� dÄ«rghoṣṇani Å›vÄsaglapitadhÅ«sarÄdharada kapolÄrpita-
karatalatayotsappibhirnakha mayÅ«khairekaÅ›ravaṇanihitamaṇibhūṣaṇÄmiva a] "
****
.रिणो
मà¥à¤¹à¥à¤°à¥à¤®à¥à¤¹à¥à¤� करतलपरामृषà¥à¤Ÿà¤¾à¤¶à¥à¤°à¥à¤¤à¤¯à¤¾ विगतशोणिमà¥à¤¨à¥‹ नयनयà¥à¤—लसà¥à¤¯ पà¥à¤°à¤à¤¯à¤¾ विरचित [°ù¾±á¹‡o
muhurmuhuá¸� karatalaparÄmṛṣá¹ÄÅ›rutayÄ vigataÅ›oṇimno nayanayugalasya prabhayÄ viracita ] "
[ F. 66. A ]............ विसरà¤� मलदनà¥à¤¤à¤•ानà¥à¤¤à¤¿à¤šà¥à¤›à¤²à¤¾à¤¦à¥à¤°à¤¸à¤¿ नà¥à¤¯à¤¸à¥à¤¤à¥ˆà¤•मà¥à¤•à¥à¤•ालतामिवातिखेद-
वशातà¥à¤ªà¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¯à¤¤à¤� करतलकलित [visarada maladantakÄnticchalÄdurasi nyastaikamukkÄlatÄmivÄtikheda-
vaÅ›ÄtparyÄyataá¸� karatalakalita ] " धरदलपà¥à¤°à¤¾à¤¨à¥à¤¤à¤¸à¥à¤¯ विसà¥à¤¤à¤¾à¤°à¤¿à¤£à¥€à¤à¤¿à¤� पà¥à¤°à¤à¤¾à¤à¤¿à¤ƒ
कलितशोणमणिकङà¥à¤•णामिà¤� कमलà¤à¥à¤°à¤®à¤¾ लयà¤� विरचितेनà¥à¤¦à¥à¤°à¤¨à¥€à¤²à¤¨à¥‚पà¥à¤°à¤¾à¤®à¤¿à¤µ
निराà¤à¤°à¤£à¤®à¤ªà¤¿ साà¤à¤°à¤£à¤¤à¤¯à¥‡à¤µà¤¾à¤¤à¤¿à¤°à¤®à¤£à¥€à¤¯à¤¾à¤�
( [dharadalaprÄntasya vistÄriṇībhiá¸� prabhÄbhiá¸�
kalitaÅ›oṇamaṇikaá¹…kaṇÄmiva kamalabhramÄ layÄ viracitendranÄ«lanÅ«purÄmiva
nirÄbharaṇamapi sÄbharaṇatayevÄtiramaṇīyÄá¹�
(] 2)
(3)
चà¥à¤›à¤¾à¤µà¤¦à¤¾à¤¤à¤µà¤¸à¤¨à¤¾à¤µà¥ƒà¤¤à¤¶à¤°à¥€à¤°à¤¾à¤�
( [³¦³¦³óÄå±¹²¹»åÄå³Ù²¹±¹²¹²õ²¹²ÔÄ屹ṛt²¹Å›²¹°ùÄ«°ùÄåá¹�
(] 5)
अनà¥à¤¯-
चनà¥à¤¦à¥à¤°à¤®à¤£à¥à¤¡à¤²à¤¾à¤§à¤¿à¤¦à¥‡à¤µà¤¤à¤¾à¤®à¤¿à¤µ जà¥à¤¯à¥‹à¤¤à¥à¤¸à¥à¤¨à¤¾à¤¨à¥à¤¤à¤°à¤¿à¤¤à¤¾à¤µà¤¯à¤µà¤¾à¤‚ किञà¥à¤šà¤¿à¤¦à¥à¤šà¥à¤›à¥‚ना [anya-
candramaṇá¸alÄdhidevatÄmiva jyotsnÄntaritÄvayavÄá¹� kiñciducchÅ«nÄ ] ""
तथासà¥à¤¯à¤� नातिदूरवरà¥à¤¤à¤¿à¤¨à¤‚ तà¥à¤°à¤¿à¤à¥à¤µà¤¨à¤²à¤²à¤¾à¤®à¤à¥‚तमदृषà¥à¤Ÿà¤ªà¥‚रà¥à¤µà¤®à¤¨à¤¾à¤–à¥à¤¯à¤¾à¤¤ चरमासनà¤�
रà¥à¤¯à¥à¤ªà¥à¤¤à¤—ारà¥à¤¤à¥à¤®à¤¤à¤°à¤¤à¥à¤¨à¤•ानà¥à¤¤à¤¿à¤µà¤¿à¤¸à¤°à¥ˆà¤°à¥à¤¬à¤¿à¤¸à¤°à¥‹à¤°à¥à¤à¤¿à¤ƒ संवलितविपà¥à¤²à¥‹à¤� à¤� सà¥à¤¥à¤²à¤®à¤¨à¥à¤¤à¤°à¥à¤¦à¥€à¤ªà¥à¤¯à¤®à¤� [ [tathÄsyÄ nÄtidÅ«ravartinaá¹� tribhuvanalalÄmabhÅ«tamadṛṣá¹apÅ«rvamanÄkhyÄta caramÄsanÄ
ryuptagÄrutmataratnakÄntivisarairbisarorubhiá¸� saṃvalitavipulora á¸� sthalamantardÄ«pyamÄ [] F. 66. B
.`यं à¤� यथाऽसà¥à¤®à¤¾à¤•ं तदापृचà¥à¤›à¤¾à¤®à¤� किमपà¤� कथà¥à¤¯à¤¤à¤¾à¤®à¥, निरà¥à¤£à¤¯à¥ˆà¤¸à¥à¤¤à¥à¤à¤�
वेतà¥à¤°à¤²à¤¤à¤¿à¤•ं पà¥à¤°à¥à¤·à¤µà¤¿à¤¶à¥‡à¤·à¤®à¤µà¤¶à¥à¤�.
[yaá¹� ca yathÄ'smÄkaá¹� tadÄpá¹›cchÄmaá¸� kimapi kathyatÄm, nirṇayaistubhava
vetralatika� puruṣaviśeṣamavaśya.
] ****
....
(L)
.......
...
(2)
.मदेवपादानामपà¤� रहसà¥à¤¯à¤‚ तेनातिरहसà¥à¤¯à¥‡à¤�
à¤à¤µà¤¿à¤¤à¤µà¥à¤¯à¤®à¥� à¥� तदà¤� [madevapÄdÄnÄmapi rahasyaá¹� tenÄtirahasyena
bhavitavyam | tadÄ] …â¶Ä¦â¶Ä¦â¶Ä¦â¶Ä�..संपà¥à¤°à¤§à¤¾à¤°à¥à¤¯ पà¥à¤°à¤šà¤²à¤¿à¤¤à¤¾, à¤� तावदतà¥à¤� à¤� सनà¥à¤¨à¤¿à¤µà¥‡à¤¶ ..
दà¥à¤à¥à¤¤à¤®à¤¿à¤¦à¤� यदजà¥à¤žà¤¾à¤¤à¤¯à¤¾à¤¤à¤� ( ( ) मपरिचिताविदितशà¤�
.....
( [saṃpradhÄrya pracalitÄ, sa tÄvadatra na sanniveÅ›a ..
dbhutamidaá¹� yadajñÄtayÄti ( ( ) maparicitÄviditaÅ›i
.....
(] 4)
ममाधिक� मनसि कोपः पद�-
दातॠà¥� अथ तयोरमपरमपरà¤� पà¥à¤°à¥à¤·à¤‚ कथमावरà¥à¤œà¤¯à¤¤à¤� मिदमà¤à¥à¤¯à¤§à¤¾à¤¯à¤� - [mamÄdhikaá¹� manasi kopaá¸� padama-
dÄt | atha tayoramaparamaparaá¹� puruá¹£aá¹� kathamÄvarjayati midamabhyadhÄyi - ] ' à¤à¤¦à¥à¤°à¥�
देवदतà¥à¤¤à¥‡ [bhadre
devadatte ] ! तà¥à¤µà¤®à¤¤à¤¿à¤µà¤¿à¤¦à¤—à¥à¤§à¤� पà¥à¤�....... मसà¥à¤¯ समरà¥à¤ªà¥à¤¯à¤¤à¥� à¥� कथà¤� वा गà¥à¤°à¤¾à¤®à¥à¤¯à¤µà¥ƒà¤¤à¥à¤¤à¤�...
कलहकà¥à¤ªà¤¿à¤¤à¤¯à¥‹à¤°à¥à¤µà¤¿à¤˜à¤Ÿà¤¿à¤¤à¤¯à¥‹à¤°à¥à¤˜à¤Ÿà¤¨à¤¾[ [tvamatividagdhÄ pra....... masya samarpyate | kathaá¹� vÄ grÄmyavá¹›tti...
°ì²¹±ô²¹³ó²¹°ì³Ü±è¾±³Ù²¹²â´Ç°ù±¹¾±²µ³ó²¹á¹i³Ù²¹²â´Ç°ù²µ³ó²¹á¹a²ÔÄå°Ú ] F. 67. A ] ...... कादनà¥à¤§à¤¤à¤®à¤¸à¤¾à¤¨à¥à¤®à¥‹à¤¹à¤¾à¤¦à¤¿à¤� निःसृतà¥�
.तà¤à¤¾à¤—ावलमà¥à¤¬à¤¿à¤à¤¿à¤¸à¥à¤¤à¥à¤¹à¤¿à¤¨à¤§à¤µà¤²à¥ˆà¤� मलमà¥à¤•à¥à¤¤à¤¾à¤«à¤²à¤¦à¤¾à¤�
�..
.....
[kÄdandhatamasÄnmohÄdiva niḥsá¹›te
.tabhÄgÄvalambibhistuhinadhavalaira malamuktÄphaladÄma
va..
.....
] â€� पà¥à¤°à¤£à¤�-
[±è°ù²¹á¹‡a²â²¹-
] "तासà¥à¤µà¤¿à¤� पà¥à¤°à¤¾à¤¸à¤¾à¤¦à¤ªà¤™à¥à¤•िषॠà¥�
( [tÄsviva prÄsÄdapaá¹…kiá¹£u |
(] 3)
मà¥à¤ªà¤²à¤•à¥à¤·à¥à¤¯à¤®à¤¾à¤£à¤®à¥, सà¥à¤«à¥‡à¤Ÿà¤¿à¤•कà¥à¤Ÿà¥à¤Ÿà¤¿à¤®à¤¤à¤²à¤ªà¥à¤°à¤¤à¤¿à¤¬à¤¿à¤®à¥à¤¬à¤¿à¤¤à¥ˆà¤°à¥à¤ª [mupalaká¹£yamÄṇam, spheá¹ikakuá¹á¹imatalapratibimbitairupa ] "अमृतकरकिरण-
कूरà¥à¤¬à¤•ैरिव धवलितेषॠà¤à¥à¤µà¤¨ लिà¤à¤™à¥à¤—िकाà¤à¤¿à¤°à¥à¤µà¤¿à¤°à¤šà¥à¤¯à¤®à¤¾à¤¨ कमलशयनीयमà¥� (
रूढो à¤à¤Ÿà¥à¤Ÿà¤®à¤¾à¤¤à¥ƒà¤—à¥à¤ªà¥à¤¤à¤ªà¥à¤°à¤à¥ƒà¤¤à¤¿à¤� कतिपयातिविदगà¥à¤§à¤ªà¥à¤°à¤£à¤¯à¤¿à¤¤à¤ƒ सविमानपरà¥à¤¯à¤¨à¥à¤¤à¤®à¤®à¤²à¤®à¥à¤•à¥à¤¤à¤¾-
फलà¤�. सलगोषà¥à¤ ीà¤� कà¥à¤°à¥à¤µà¤¾à¤£à¤¸à¥à¤¤à¤¾à¤®à¤¾à¤¬à¤à¤¾à¤·à¥‡ - [²¹³¾á¹›t²¹°ì²¹°ù²¹°ì¾±°ù²¹á¹‡a-
kÅ«rbakairiva dhavaliteá¹£u bhuvana libhaá¹…gikÄbhirviracyamÄna kamalaÅ›ayanÄ«yam (
rÅ«á¸ho bhaá¹á¹amÄtá¹›guptaprabhá¹›tiá¸� katipayÄtividagdhapraṇayitaá¸� savimÄnaparyantamamalamuktÄ-
phalÄ. salagoá¹£á¹hÄ«á¸� kurvÄṇastÄmÄbabhÄá¹£e - ] 'देवदतà¥à¤¤à¥‡ [devadatte ] ! जनà¥à¤®à¤¨à¤ƒ पà¥à¤°à¤à¥ƒà¤¤à¤� मद..
....
( [janmana� prabhṛti mada..
....
(] 4)
(5)
यà¥à¤•à¥à¤¤à¤‚ विरहमिà¤� मूरà¥à¤¤à¤¿à¤®à¤¨à¥à¤¤ [ [yuktaá¹� virahamiva mÅ«rtimanta [] I. 67. B] यथà¤� à¤à¤µà¤¤à¤¿ तथà¤� तà¥à¤µà¤¯à¤� विधातवà¥à¤¯à¤®à¤¿à¤¤à¥à¤�-
à¤à¤¿à¤§à¤¾à¤� विरतवचसि तसà¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¾à¤¸à¤¾à¤¦à¤¿à¤¤à¤¾à¤µà¤¸à¤°à¤� सोऽपà¥à¤¯à¤µà¤¾à¤¦à¥€à¤¤à¥ - [yathÄ bhavati tathÄ tvayÄ vidhÄtavyamitya-
bhidhÄya viratavacasi tasyÄmÄsÄditÄvasaraá¸� so'pyavÄdÄ«t - ] 'à¤à¤¦à¥à¤°à¥� देवदतà¥à¤¤à¥‡ [bhadre devadatte ] ! तà¥à¤µà¤®à¥‡à¤µà¤¾à¤®à¥à¤®à¤°à¥à¤�
घटयितà¥à¤� समरà¥à¤¥à¤¾ [³Ù±¹²¹³¾±ð±¹Äå³¾³Ü³¾²¹°ù³Ù³ó²¹
ghaá¹ayituá¹� samarthÄ ] " सीति à¥� अतà¥� महतà¥à¤¯à¤¾à¤¶à¤¯à¤¾à¤½à¤¸à¥à¤®à¤¾à¤à¤¿à¤°à¤¾ [ ना ]यिता à¥� [sÄ«ti | ato mahatyÄÅ›ayÄ'smÄbhirÄ [ nÄ ]yitÄ | ] ' ततà¤� à¤� मयà¤�
समà¥à¤¤à¥à¤ªà¤¨à¥à¤¨à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤—à¥à¤£à¤¤à¤°à¤•ोपयाऽà¤à¥à¤¯à¤§à¤¾à¤¯à¤� - [tataá¸� sa mayÄ
samutpannadviguṇatarakopayÄ'bhyadhÄyi - ] ' किमहà¤� सà¥à¤¤à¥à¤°à¥€ à¤� à¤à¤µà¤¾à¤®à¥à¤¯à¥à¤¤ तà¥à¤µà¤¦à¥€à¤¯à¤¾ दासी येà¤�
सà¥à¤µà¤¦à¥€à¤¯à¤‚ दूतà¥à¤¯à¤‚ [kimahaá¹� strÄ« na bhavÄmyuta tvadÄ«yÄ dÄsÄ« yena
svadÄ«yaá¹� dÅ«tyaá¹�] " करोमà¤� [karomi ] ?' इतà¥à¤¯à¤à¤¿à¤¹à¤¿à¤¤à¥‡, तेà¤� साधिकà¥à¤·à¥‡à¤ªà¤®à¤¹à¤‚ पà¥à¤°à¤ƒ पà¥à¤°à¤•à¥à¤·à¤¿à¤ªà¥à¤¤à¤¾à¤‚ वेतà¥à¤°à¤²à¤¤à¤¾à¤®à¤¾à¤¦à¤¾à¤�-
ताडिताऽसà¥à¤®à¤� à¥� ततà¥à¤ªà¥à¤°à¤¹à¤¾à¤°à¤µà¥‡à¤¦à¤¨à¤¾à¤•à¥à¤²à¤¿à¤¤à¤¯à¤� à¤� मयà¤� [ityabhihite, tena sÄdhiká¹£epamahaá¹� puraá¸� praká¹£iptÄá¹� vetralatÄmÄdÄya-
tÄá¸itÄ'smi | tatprahÄravedanÄkulitayÄ ca mayÄ ] "तà¥à¤°à¤¿à¤à¥à¤µà¤¨à¤µà¤¿à¤œà¤¯à¤¿à¤¨à¥� [tribhuvanavijayino ] "विकà¥à¤°à¤®à¤¾à¤¦à¤¿à¤¤à¥à¤¯-
देवसà¥à¤¯ चरणौ मम शरणमà¥� [±¹¾±°ì°ù²¹³¾Äå»å¾±³Ù²â²¹-
devasya caraṇau mama Å›araṇam] " इतà¤� मà¥à¤à¤¹à¥à¤°à¥à¤®à¥à¤¹à¥à¤°à¤à¥à¤¯à¤§à¤¾à¤¯à¤� à¥� ततà¥� नूनमनयà¤� सà¥à¤®à¥ƒà¤¤à¤®à¤¾à¤¤à¥à¤°à¥‹à¤½à¤ªà¤¿
à¥� ६à¥à¤¤à¤®à¤¸à¥à¤� पतà¥à¤°à¤¸à¥à¤� तà¥à¤°à¥à¤Ÿà¤¿à¤¤à¤¤à¥à¤µà¤¾à¤¦à¤¿à¤®à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¥‡à¤µ वाकà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¿ पठितà¥à¤‚ शकà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤� à¥�
à¥� मà¥à¤¹à¥à¤°à¥à¤à¤°à¤à¥à¤� à¥�
[iti muṃhurmuhurabhyadhÄyi | tato nÅ«namanayÄ smá¹›tamÄtro'pi
2 67tamasya patrasya truá¹itatvÄdimÄnyeva vÄkyÄni paá¹hituá¹� Å›akyÄni |
5 muhurbharabhya |
] 0 १� रारूति� �
à¥� सà¥à¤ªà¤Ÿà¤¿à¤• à¥�
à¥� निरà¥à¤¨à¤¯ à¥�
[rÄrÅ«tiá¸� |
4 spaá¹ika |
3 nirnaya |
]
